Sterfdag Thomas Mann: mooie woorden over de dood

Geen mooie ronde getallen in ons jaar tweeduizend en zestien, wil je geboortedag (Lübeck 6 juni 1875) en sterfdag (Zürich, 12 augustus 1955) van Thomas Mann gedenken. Omdat ik zelf sinds lange tijd aan een boek werk met een hoofdpersoon voor wie Manns ’toverberg’ meer dan belangrijk is, is ook deze schrijver voor mij nog meer gaan betekenen. Natuurlijk is dit andersom, ik bedenk het personage; zonder mij zou hij niet eens weten wie Mann was en niet met zijn kinderen het boek der boeken lezen, en naleven.

Mooie woorden over de dood schrijft hij in De toverberg. Ik haal nu een poëtisch en cryptisch fragment aan, in de ijzersterke vertaling van Hans Driessen, uit het begin van het boek wanneer de jonge Hans Castorp terugdenkt aan de dood van zijn grootvader, de man die hem opvoedde. Een man waar hij bijzonder naar opkeek, en veel van hield.

‘De dood had iets vrooms, iets zinvols en droevig moois, dat wil zeggen iets geestelijks, en tegelijk had hij een heel andere, bepaald tegenovergestelde, heel lichamelijke, heel materiële kant, die allerminst mooi, zinvol, vroom, laat staan droevig kon worden genoemd. De plechtige en geestelijke kant kwam tot uitdrukking in de pompeuze manier waarop het lijk was opgebaard, in de bloemenweelde en de palmbladeren, die zoals bekend voor hemelse vrede staan; voorts en nog duidelijker in het kruis tussen de gestorven vingers van zijn grootvader zaliger, in de zegenende heiland van Thorwaldsen, die aan het hoofdeinde van de kist stond en in de aan beide kanten oprijzende kandelaars, die voor deze gelegenheid eveneens een kerkelijk karakter hadden aangenomen. Al deze voorzieningen vonden kennelijk hun preciezere en terechte rechtvaardiging in de gedachte dat grootvader nu voor altijd tot zijn eigenlijke en ware gedaante was ingekeerd.’

De dood is een van de belangrijkste thema’s in kunst en literatuur, in het werk van Mann, met name in De toverberg vervlecht hij virtuoos de andere dingen waar mensen sinds dag en nacht voor leven en sterven: liefde, familie, politieke overtuigingen, religieuze dogma’s.
Telkens wanneer ik mensen vertel dat ik een roman schrijf over een fictieve familieman met een obsessief verlangen naar een nieuw leven op zijn ’toverberg’, zijn de gestamelde ‘sorries’ niet van de lucht. Dat dikke boek, zeggen ze vaak, ooit aan begonnen, maar niet uitgelezen. Toch doen, zeg ik zonder drammerig te willen zijn. Het is echt betoverend mooi.